Bir devrin sonu ve son eseri

Diğer yazılarımda da olduğu gibi bu eserimizi anlatmadan önce eserin bulunduğu şehri tanıyalım; selanik balkanların cıvıl cıvıl barışın kenti bir başka değişle İzmir’in ikiz kardeşi. Selanik şehrinin adı Yunanca Thessalos ve Niki kelimelerinin birleşiminden gelmektedir. Ve Thessalian Zaferi anlamına gelmektedir. Kral Filip kızının thesally’de alınan büyük zafer günü doğması üzerine kızının Thesallonike olarak yani Thesallonian Zaferi olarak adlandırılmasını buyurmuş. Modern Yunanca’da şehir (Thessaloniki) olarak adlandırılmakta, Türkçe gibi diğer dillerde de bu isimin farklı şekilleri kullanılmaktadır. Selanik gündelik yaşamda Saloniki olarak da adlandırılır.

Avrupa’da son Osmanlı eseri; yeni Selanik cami

19.y.y.’da Selanik merkezinin dışında kurulan Yalı Mahallesi’nde inşa edildiğinden halk arasında Yeni Cami olarak adlandırılmıştır. Resmi kayıtlarda Hamidiye Camisi olarak geçer.   Selanik'teki en ilginç yapılardan birisi şüphesiz Yeni Cami'dir. Bu cami hem ilk hem son olmak gibi bir özelliğe sahiptir. Selanik’te yapılan son cami ve Dönmeler (Sebataycılar) tarafında yaptırılan ilk camidir. Osmanlı döneminin son eserlerinden biri olan Yeni Cami mühtedi fes tüccarı Ahmet Kapancı tarafından, Selanik Üçüncü Ordu Kumandanı Müşir Mehmet Hayri Paşa himayesinde, Paşa’nın köşkünün karşısına 20 Nisan 1901 ila 10 Nisan 1902 tarihleri arasında yaptırıldı. Caminin mimarı, Selanik’te birçok önemli esere imza atan İtalyan mimar Vitaliano Poselli’ydi. Musevi fabrikatör Georgio Allatini tarafından inşa ettirilen ve Sultan İkinci Abdulhamid’in Selanik’teki sürgün günlerini geçirdiği, bugün valilik binası olarak kullanılan meşhur Allatini Köşkü’nü de yapan Poselli, Balkanlarda tanınan bir mimardı. Mahalleliler Yahudi kültürü ve İslâm inancından toplanan bilgiler etrafında mistik bir cemaat olan Sebataycılar mensuplardı. Üzerinde birçok komplo teorisi üretilen ve Mesiyanik (İlahi bir kurtarıcıyı bekleyen, kendi içinde özel ritüellere sahip, kıyametçi) bir oluşum özelliği gösteren Sabataycılık, sadece Selanik’te değil, Yahudi nüfusun yoğun olarak yaşadığı İzmir’de de yaygındı. Sultan Abdulhamid’e nispetle bu adı alan Hamidiye Camii de bu cemaatin inşa ettirdiği ilk camiydi.

Doğu ve batını sentezi

Batı ve doğu mimarisine, Yahudi kültürel mirasının da eklenmesi ile elde edilen bir tarzda inşa edilen eser, tek kubbeli olarak, iki saat kulesi eklentisiyle beraber yapıldı. Aynı dönemde İstanbul’da ibadete açılan Yıldız Hamidiye ve Büyükada Hamidiye camilerine yapısal olarak benzeyen Yeni Camii, Selanik’te inşa edilen son Osmanlı camisiydi.

Hilal haç ve heykellerin gölgesinde; son Osmanlı eseri

Selanik’in 1912 yılında Yunanistan’ın eline geçmesine rağmen ibadetin devam ettiği Hamidiye Camii, 1924 yılında yapılan nüfus mübadelesinin ardından ibadete kapatıldı. Daha sonra minaresi yıkılan yapı, girişindeki çan aksamından anlaşıldığı üzere bir süre kilise olarak işlev gördü. Bir ara mübadele nedeniyle Türkiye’den gelen Rumların da kaldığı cami, uzun bir süre Arkeoloji Müzesi halinde kullanıldı.

1925-1963 yılları arasında Arkeoloji Müzesi olarak kullanılan yapının bahçesinde mezar taşları ve mozoleler bulunmaktadır.  yunanistan Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından restore edilmiştir. 1986 yılından bu yana sergiler ve diğer kültürel etkinlikler için kullanılmaktadır. Selanik 1997 Avrupa Kültür Başkenti mekanları arasında yer almıştır.

1924 yılından beridir ibadete kapalı olan ve ezan sesinden uzak kalan Hamidiye Camii, 2013 yılında Gümülcine’den gelen medrese talebelerinin isteği üzerine 90 yıl sonra ilk kez, Selanik Belediyesi tarafından namaz için tahsis edildi. Aynı zamanda bu Osmanlı’dan sonra Batı Trakya ve Adalar haricinde Yunanistan’da bir camide kılınan ilk namazdı.

CUMA ALi SAĞLAM