SORU 1: Cinsiyet Değiştirme Tanımı ve Cinsiyet Değiştirmenin Tarihsel Süreci
Cinsiyet değiştirme, kadının erkeğe veya erkeğin kadına dönüştürülmesini sağlayan tıbbi müdahaleye verilen isimdir. Erkekten kadına dönüşümü sağlayan ilk cinsiyet değiştirme ameliyatı 1950 yılında Danimarkalı Doktor Christian Hamburger tarafından gerçekleştirilmiştir. Türk hukukunda ise cinsiyet değişikliği ile ilgili ilk düzenleme Medeni Kanunumuzda 1988 yılında yapılan değişiklik ile söz konusu olmuştur. Ancak bu kanun cinsiyet değişikliğinin hangi durumlarda ve koşullarda yapılacağını belirtmediği için eleştirilmiştir. Daha sonra 2001 yılında 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu’nun m.40 hükmü ile cinsiyet değişikliği ile ilgili düzenleme yapılmıştır.
SORU 2: Cinsiyet Değişikliği Süreci Kaç Aşamadan Oluşmaktadır?
Medeni kanunumuza göre cinsiyet değişikliğinin 3 aşamalı olarak düzenlendiğini görüyoruz. İlk aşama; cinsiyet değişikliği için mahkemeden izin alınması, ikinci aşama; mahkeme tarafından verilen bu izne bağlı olarak kanunda alan koşulların sağlanması ve son aşama; nüfus kaydındaki cinsiyet hanesinin değiştirilerek hukuksal tanımanın sağlanmasıdır.
SORU 3: Cinsiyet Değiştirebilmenin Kanunu Şartları Nelerdir?
Cinsiyet değiştirmek isteyen kişi mahkemeye şahsen başvurduğu vakit;
a) İstem sahibinin 18 yaşını doldurmuş olması
b) Evli olmaması
c) Transseksüel yapıda olup cinsiyet değişikliğinin ruh sağlığı açısından zorunlu olması
d) Üreme yeteneğinden sürekli olarak yoksun bulunduğunu bir eğitim araştırma hastanesinden alınacak resmi bir sağlık kurulu raporuyla belgelemiş olması (2017 YILINA KADAR BU ŞART DA ARANMAKTAYDI)
Bu koşulları sağlayıp izni alan başvuru sahibi yani cinsiyet değiştirmek isteyen kişi tıbbi yöntemlere uygun bir cinsiyet değiştirme ameliyatı sonucunda cinsiyetini değiştirdiğini ispat ederek nüfus sicilinden cinsiyetinin değiştirilmesini talep edebilecektir.
SORU 4: Üreme Yeteneğinden Sürekli Biçimde Yoksun Bulunma Şartı Neyi İfade Etmekteydi ve Niçin Bu Şart Kaldırıldı?
Üreme yeteneğinden sürekli biçimde yoksun bulunma ve bunun için “amaca ve tıbba uygun ameliyatın” yapılması ile kastedilen kişilerin üreme yeteneğini sona erdirecek ameliyatların ve genital organ ameliyatların yapılmasıdır. Bu madde hükmü ile trans bireyler operasyona zorlanmaktaydı.
Kanun maddesinde yer alan bu şart, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin özel hayata saygı hakkının ihlali anlamına gelmekteydi. Kişinin ameliyata zorlanmasının bir insan hakkı ihlali olduğu, bu haliyle Anayasa ve AİHS’e aykırı olduğu da iddia edilmişti. Bu kanun normunun Anayasa mahkemesine taşınması sonucunda “… ve üreme yeteneğinden sürekli bir biçimde yoksun bulunduğu..” ibaresi Anayasa Mahkemesi’nin 20.03.2018 tarih ve 30366 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 29.11.2017 tarih, 2017/130 E. ve 2017/165 K. Sayılı kararıyla iptal edilmiştir. SORU 3: Cinsiyet Değiştirme Davalarındaki Usul Nedir?
Görevli mahkeme Asliye hukuk mahkemeleri, yetkili mahkeme ise cinsiyet değiştirmek isteyen kişinin yerleşim yeri mahkemeleridir. Bu davalarda husumet nüfus müdürlüğüne yöneltilmektedir. Ancak cinsiyetini değiştirmek isteyen kişinin evli olması halinde eşe de husumet yöneltilecektir. Açılacak bu davanın kabul edilmesi için gerekli olan şartlardan biri de Psikiyatrik tanıdır. Psikiyatrik tanının konma süresi, dosyadan dosyaya değişkenlik göstermesine rağmen, en az altı aydır.
Av. Ezgi ENGİN
Cinsiyet değiştirme, kadının erkeğe veya erkeğin kadına dönüştürülmesini sağlayan tıbbi müdahaleye verilen isimdir. Erkekten kadına dönüşümü sağlayan ilk cinsiyet değiştirme ameliyatı 1950 yılında Danimarkalı Doktor Christian Hamburger tarafından gerçekleştirilmiştir. Türk hukukunda ise cinsiyet değişikliği ile ilgili ilk düzenleme Medeni Kanunumuzda 1988 yılında yapılan değişiklik ile söz konusu olmuştur. Ancak bu kanun cinsiyet değişikliğinin hangi durumlarda ve koşullarda yapılacağını belirtmediği için eleştirilmiştir. Daha sonra 2001 yılında 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu’nun m.40 hükmü ile cinsiyet değişikliği ile ilgili düzenleme yapılmıştır.
SORU 2: Cinsiyet Değişikliği Süreci Kaç Aşamadan Oluşmaktadır?
Medeni kanunumuza göre cinsiyet değişikliğinin 3 aşamalı olarak düzenlendiğini görüyoruz. İlk aşama; cinsiyet değişikliği için mahkemeden izin alınması, ikinci aşama; mahkeme tarafından verilen bu izne bağlı olarak kanunda alan koşulların sağlanması ve son aşama; nüfus kaydındaki cinsiyet hanesinin değiştirilerek hukuksal tanımanın sağlanmasıdır.
SORU 3: Cinsiyet Değiştirebilmenin Kanunu Şartları Nelerdir?
Cinsiyet değiştirmek isteyen kişi mahkemeye şahsen başvurduğu vakit;
a) İstem sahibinin 18 yaşını doldurmuş olması
b) Evli olmaması
c) Transseksüel yapıda olup cinsiyet değişikliğinin ruh sağlığı açısından zorunlu olması
d) Üreme yeteneğinden sürekli olarak yoksun bulunduğunu bir eğitim araştırma hastanesinden alınacak resmi bir sağlık kurulu raporuyla belgelemiş olması (2017 YILINA KADAR BU ŞART DA ARANMAKTAYDI)
Bu koşulları sağlayıp izni alan başvuru sahibi yani cinsiyet değiştirmek isteyen kişi tıbbi yöntemlere uygun bir cinsiyet değiştirme ameliyatı sonucunda cinsiyetini değiştirdiğini ispat ederek nüfus sicilinden cinsiyetinin değiştirilmesini talep edebilecektir.
SORU 4: Üreme Yeteneğinden Sürekli Biçimde Yoksun Bulunma Şartı Neyi İfade Etmekteydi ve Niçin Bu Şart Kaldırıldı?
Üreme yeteneğinden sürekli biçimde yoksun bulunma ve bunun için “amaca ve tıbba uygun ameliyatın” yapılması ile kastedilen kişilerin üreme yeteneğini sona erdirecek ameliyatların ve genital organ ameliyatların yapılmasıdır. Bu madde hükmü ile trans bireyler operasyona zorlanmaktaydı.
Kanun maddesinde yer alan bu şart, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin özel hayata saygı hakkının ihlali anlamına gelmekteydi. Kişinin ameliyata zorlanmasının bir insan hakkı ihlali olduğu, bu haliyle Anayasa ve AİHS’e aykırı olduğu da iddia edilmişti. Bu kanun normunun Anayasa mahkemesine taşınması sonucunda “… ve üreme yeteneğinden sürekli bir biçimde yoksun bulunduğu..” ibaresi Anayasa Mahkemesi’nin 20.03.2018 tarih ve 30366 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 29.11.2017 tarih, 2017/130 E. ve 2017/165 K. Sayılı kararıyla iptal edilmiştir. SORU 3: Cinsiyet Değiştirme Davalarındaki Usul Nedir?
Görevli mahkeme Asliye hukuk mahkemeleri, yetkili mahkeme ise cinsiyet değiştirmek isteyen kişinin yerleşim yeri mahkemeleridir. Bu davalarda husumet nüfus müdürlüğüne yöneltilmektedir. Ancak cinsiyetini değiştirmek isteyen kişinin evli olması halinde eşe de husumet yöneltilecektir. Açılacak bu davanın kabul edilmesi için gerekli olan şartlardan biri de Psikiyatrik tanıdır. Psikiyatrik tanının konma süresi, dosyadan dosyaya değişkenlik göstermesine rağmen, en az altı aydır.
Av. Ezgi ENGİN
