ÇOCUK, SUÇ ve CEZA EHLİYETİ

Çocuk kavramı; Türk Dil Kurumu tarafından anne karnından ya da bebeklikten ergenliğe kadar
geçen insan hayatındaki dönem olarak tanımlanmıştır. Bu dönem belki de kişiliğimizi
oluşturan, en çok öğrendiğimiz, aile ile bağların temelinin atıldığı hatta merak duygumuzun en
yüksek de olduğu dönemdir. Çocuklar bu dönemde algılamaya başladığı duygular altında
keşfetmeye çalışırlar. Sevmenin, üzülmenin, mutlu olmanın, öfkelenmenin ana unsurlarını bu
dönemde bulurlar. Yanlışı ve doğruyu öğrenirler, neyin hatalı bir davranış olduğunu ve bunun
suç olup olmadığı kavramı da bu dönemde şekillenir aslında. Örneğin kendisine hiç
bağırılmamış, herkesin birbirine gülümsediği, sorunlarını konuşarak halleden bir aile de çocuk
öfkeyi değil sevgiyi alır. Dış ortama da bunu yansıtır. Ancak başka bir ailede sevgi değil kavga
ile, sürekli çatışma ve şiddetin olduğu bir ortamda yetişen çocuk da dışarıda öfkeyle sorunlarını
çözmeye çalışacaktır. Haliyle böyle ortamlarda yetişen çocukların suça meyilli olmaları
diğerlerine oranla daha yüksek olmaktadır.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) suça sürüklenen çocuklar ile ilgili 2017 yılı verilerine
bakıldığında 17 yaş altı 107.984 çocuğun farklı suçlara karıştığı gözler önüne seriliyor. 2019
yılı verilerinde ise bu oranın %5,8 arttığı ve 511.247 çocuğun kayıtlara geçtiği görülüyor.
168.250 çocuğun ise suça sürüklenme nedeni ile yaralama, hırsızlık, madde kullanımı veya
satımı gibi nedenler ile kayıtlara geçtiği belirtiliyor. Tabii bu oranların böyle olması hatta
artmasında ki en önemli sebeplerden biri aile. Ancak okuldaki çevre, geçim sıkıntısı ve çocuğun
kişiliği de önemli etkenler arasında. İşin hukuksal boyutunda ise her ne kadar suç işlemenin
kötü bir şey ve hak ihlali olduğunu bilsek de çocuk olarak baktığımızda durumu biraz daha
yumuşatıyoruz. Çocuk davalarında çocuk tarafındaki etkenler, suçun seviyesi, çocuğun niyeti
ceza oranlarında indirim sağlıyor.
Ceza hukukunda çocuk; başka suretle ergin olsa bile “henüz 18 yaşını doldurmamış kişi” olarak
kabul edilmekte ve yaş küçüklüğü, kusur yeteneğini azaltan veya ortadan kaldıran ve bu açıdan
çocuğun cezai ehliyetinin sınırlarını belirleyen bir nedenlerdendir. Çocukların cezai
sorumluluğu, isnat yeteneğine (kusur yeteneği) göre, yani çocuğun algılama ve davranışlarını
yönlendirme yeteneğine göre belirlenir. Bu durum ise yaş küçüklüğü dikkate alınarak
çocukların cezai ehliyeti üç grup halinde tasnif edilmiştir.
a) 12 Yaşından Küçük Çocukların Cezai Ehliyeti
Bu yaş grubundaki çocukların cezai ehliyeti ve sorumluluğu mutlak surette yoktur. Kusur
yeteneğinden yoksun olduğu kabul edilen 12 yaşından küçük çocuklar, suç işledikleri takdirde,
haklarında ceza davası açılamaz ancak çocuklara özgü güvenlik tedbirleri uygulanabilir.
b) 12-15 Yaş Grubundaki Çocukların Cezai Ehliyeti
Bu yaş grubundaki çocukların cezai ehliyeti olup olmadığı araştırma yapılarak tespit edilir. Bu
araştırma ise 2 grupta incelenir:
• Bu yaş grubunda olup da işlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılayamayan veya
davranışlarını yönlendirme yeteneği yeterince gelişmeyen çocukların da cezai
sorumluluğu yoktur. Ancak “çocuklara özgü güvenlik tedbirleri” uygulanabilir.
• Bu yaş grubunda olup da işlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılayamayan veya
davranışlarını yönlendirme yeteneği gelişmiş çocukların cezai sorumluluğu vardır.
c) 15-18 Yaş Grubundaki Çocukların Cezai Ehliyeti
Bu yaş grubundaki çocukların cezai ehliyeti tam olmakla birlikte belirlenen ceza üzerinden yaş
küçüklüğü nedeniyle belli miktarda ceza indirimi yapılmalıdır. Bu yaş aralığındakiler için
“algılama” veya davranışlarını “yönlendirme” yeteneğinin gelişip gelişmediği konusunda “adli
rapor” alınması zorunlu değildir. Ancak mahkeme veya çocuk hâkimi tarafından çocuk
hakkında sosyal inceleme yaptırılmaması halinde, gerekçesi kararda gösterilmelidir. Sosyal
inceleme raporu alınmamasının gerekçesi kararda açıklanmadığı takdirde Yargıtay tarafından
bu husus bozma nedeni yapılmaktadır.
Av. Ezgi ENGİN