Ufuk Cankaya yazdı... Aracılar

Yeni hal yasası ile bir kez daha gündemde yükselen yaş sebze ve meyve fiyatları. Yeni yasanın hedefinde artan fiyatlar var. Yasa nasıl düzenlenmiş diye baktığımda ise gördüğüm kocaman bir boşluk. Ülke genelinde bulunan mevcut 175 adet sebze ve meyve halini 30 adede düşürmeyi hedefleyen bir yasa. Aracıları devre dışı bırakmayı hedeflemişler. Hani hep derler ya aracılar fiyatları yükseltiyor diye, hadi bakalım diyerek aracıları ortadan kaldırmaya yönelik bir çalışma yapmışlar. İyi de; hal esnafı aracı değildir ki! Bunu nasıl yorumlamışlar anlamak mümkün değil. Peki ama aracı kimdir?
Diyelim ki Çanakkale’nin Halileli köyünde domates üreten köylüsünüz. Tarlanız 20 dönüm. Günde ortalama 3 ton civarı mal topluyorsunuz. Bu malı satmak için size devletin sunduğu imkân Çanakkale sebze ve meyve hali. Malınızı burada ki esnafa getirerek veya esnafın sizin ayağınıza gelip alması yöntemiyle toptan satabilirsiniz. Ancak bu durum sizin için tatminkâr değil. Çünkü Çanakkale halcisinin de günlük satış miktarını aşıyor üretiminiz. Kaldı ki; bir tek domates üreten siz değilsiniz. İşte o zaman ortaya çıkıyor aracı. Köy kahvesinde büyük kentten gelen bir aracı oturuyor ve kahvenin önüne çekiyor kamyonunu. Elinde nakit para, kahvenin yanında kantar, kamyonu ile boş kasalarını da getirmiş. Alıyorsunuz o boş kasaları ve gidiyorsunuz tarlanıza, dolduruyorsunuz domatesleri ve geliyorsunuz kahvenin önüne. Kantara çıkıyor malınız, dara düşülüyor ve paranız “şık” nakit olarak elinizde. Ambalaj masrafı yok, nakliye derdi yok, komisyon yok. Fiyat, kilo, para dengesi ve işçilik gün içerisinde gerçekleşiyor ve akşam olduğunda cebinizi ısıtan nakitle kafanız yorulmadan uyuyorsunuz. Mal parça parça toplandığı için ve köy meydanında “al gülüm ver gülüm” yöntemiyle olduğu için kayıt da yok, vergi de yok. Misssss…
İşte aracı bu. Kooperatiflerin yerini alan kişi, kurulamayan, kurulsa bile işletilemeyen köy birliklerinin yerini alan kişi aracı. O aracı ne yapıyor dersiniz. Malı büyük kentlerde ki hallere getiriyor. Büyük kentlerde ki semt pazarlarına götürüyor. Büyük kentlerde ki market zincirlerine götürüyor. Kaça aldığının kaydı yok, elinde nakit olduğu için, yaptığı alışveriş pratik olduğu için fiyatı kendisi belirlemiş. Bire alıp dörde satıyor. Çünkü mal kayıt altına sadece hal camiasında alınabiliyor. Kayıt dışı ekonomi kayıt altı ekonominin en az beş katı bu sektörde. Şimdi bu yasa ile ne yapılmak isteniyor, haller kapanacak. E o zaman piyasaya yeni kayıt dışı aktörler girecek. Çünkü köylü üretmeye devam ederken bir taraftan da vatandaş tüketmeye devam edecek. Üretilen mal ile tüketici nasıl buluşacak? Tabi ki fahiş fiyatla. Yani bu yasa ile hedeflenen nedir, anlamak mümkün değil.