İş sözleşmesi, bir tarafın bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın da ücret ödemeyi üstlendiği bir akittir. İş sözleşmesi, Kanunda aksi belirtilmedikçe, özel bir şekle tabi olmamakla beraber süresi 1 yıl ve daha fazla olan iş sözleşmelerinin yazılı şekilde yapılması zorunludur.
Taraflar iş sözleşmesine bir deneme kaydı koyabilirler. Bireysel sözleşmelerde deneme süresi en çok 2 ay olabilir. Ancak deneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle 4 aya kadar uzatılabilir. Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilir. İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır.
İşçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlendiği sözleşmeler kısmî süreli iş sözleşmesi olarak adlandırılır. Kısmî süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçi, ayırımı haklı kılan bir neden olmadıkça, salt iş sözleşmesinin kısmî süreli olmasından dolayı tam süreli emsal işçiye göre farklı işleme tâbi tutulamaz. Kısmî süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri, tam süreli emsal işçiye göre çalıştığı süreye orantılı olarak ödenmek zorundadır. Burada bahsi geçen emsal işçi, işyerinde aynı veya benzeri işte tam süreli çalıştırılan işçidir. İşyerinde böyle bir işçi bulunmadığı takdirde, o işkolunda şartlara uygun işyerinde aynı veya benzer işi üstlenen tam süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılan işçi esas alınır.
Bireysel iş sözleşmelerinin tarafları akdi oluştururken sözleşme serbestisi dairesinde geniş bir alana sahiplerdir. Böyle olmakla beraber Kanundan kaynaklı bazı sınırlamaların dikkate alınması gerekir. Bu çerçevede taraflar aşağıdaki hususlarda bireysel iş sözleşmesi ile düzenleme yapamazlar. Bunların başında asgari ücretin altında ücret belirlenmesi sayılabilir. İşçiye asgari ücretten az maaş ödenmesi yasaktır. Asgari ücretin altında çalışan işverene 4857 s. İş Kanunu’nun 102. Maddesine göre idari para cezası” uygulanması öngörülmüştür. Ayrıca kendisine asgari ücretin altında maaş ödemesi yapılan işçi, iş akdini haklı nedenle feshederek kıdem tazminatı talebinde bulunabilir.
Bireysel iş sözleşmesi ile düzenlenemeyecek durumlara dair bazı örnekler aşağıda sıralanmıştır:
- Asgari ücretin altında ücret belirlenmesi,
- Ücretin en geç bir aydan fazla sürede ödenmesi,
- Deneme süresinin iki aydan fazla olarak belirlenmesi,
- İhbar süresinin kaldırılması ya da azaltılması,
- İşçi aleyhine tek taraflı cezai şart,
- Ceza gerektiren hallerin belirtilmeden işverene ücret cezası kesme yetkisi verilmesi,
-UBGT ücretinin, kök ücret içinde belirlenmesi ya da bu günler için serbest zaman kullandırılması,
- Yıllık izin ile Kanunda yer alan mazeret izinlerinin kullanılmayacağı yönünde hüküm,
- İş arama izni ile süt izninden feragat,
- Belirli bir süre evlenme ya da çocuk yapmama taahhüdü.
- Asgari ücretin altında ücret belirlenmesi,
- Ücretin en geç bir aydan fazla sürede ödenmesi,
- Deneme süresinin iki aydan fazla olarak belirlenmesi,
- İhbar süresinin kaldırılması ya da azaltılması,
- İşçi aleyhine tek taraflı cezai şart,
- Ceza gerektiren hallerin belirtilmeden işverene ücret cezası kesme yetkisi verilmesi,
-UBGT ücretinin, kök ücret içinde belirlenmesi ya da bu günler için serbest zaman kullandırılması,
- Yıllık izin ile Kanunda yer alan mazeret izinlerinin kullanılmayacağı yönünde hüküm,
- İş arama izni ile süt izninden feragat,
- Belirli bir süre evlenme ya da çocuk yapmama taahhüdü.
