Ebeveyn tutumları, anne babanın çocuğu yetiştirirken kullandığı tutum, davranış ve yaklaşımların bütünüdür. Bu tutum ve davranışlar çocukların gelişimi açısından önem taşımaktadır. Çocuğun ebeveynleri tarafından desteklenmesi, mutlu ve sevgi dolu bir ortamda büyümesi ilerleyen dönemde kendine güvenen, mutlu ve sağlıklı bir birey olmasında etkilidir. Olumsuz, aşırı korumacı ve kısıtlayıcı tutumlar çocuğun benlik algısını olumsuz etkilemekle birlikte bazı ruhsal sorunların ortaya çıkmasına sebep olabilir. Çocuğa sergilenen en sık karşılaşılan ebeveyn tutumlarına aşağıdaki başlıklar altında incelenebilir.
Demokratik Ebeveyn Tutumu
En sağlıklı ve ideal ebeveyn tutumudur. Ebeveynler çocuklarına karşı hoşgörülü, güven verici sevgi dolu ve destekleyicidir. Çocuğun duygu, düşünce ve istekleri önemlidir. Aile fertlerinin hepsinin eşit söz ve oy hakkı vardır. Aile içinde kurallar ve sınırlar tüm aile fertleri için ve hep birlikte belirlenir, bu sınırlar içinde çocuk özgürdür. Anne baba çocuğa bu kuralların mantıklı açıklaması yapar. Çocuğa şiddet ve duygusal yaptırım gücü yerine, anlatarak ikna etmeye çalışırlar. Çocuklarının özerk davranışlarını desteklerler ve onları bunun için teşvik ederler. Ebeveynler hem kendi aralarında hem de çocukla olan iletişimde tutarlı ve kararlı bir duruşa sahiptir.
Otoriter Ebeveyn Tutumu
Otoriter ebeveyn tutumunu sergileyen ebeveynler, hoşgörüden uzak, katı ve baskıcı bir disiplin çerçevesinde çocuklarıyla iletişim içinde olurlar. Çocuğun kurallara sorgulamadan uyması beklenir ve aşırı itaat istenir. Kurallara uyulmadığında ise çocuk ceza alır. Çocuğun duygu ve düşünceleri dikkate alınmaz. Aile içinde tek yönlü iletişim vardır, bütün kontrol ve yaptırım gücü anne ve babadadır. Ebeveynler isteklerinden ödün vermez çünkü kendilerini hep haklı görürler. Çocuğun iyi yönleri değil hep olumsuz yönleri ortaya çıkarırlar. Çocuğa gösterilen sevgi ve ilgi yetersizdir, korku ve kızgınlık duyguları hâkimdir.
Aşırı Hoşgörülü Ebeveyn Tutumu
Aşırı hoşgörülü ebeveyn tutumunun hâkim olduğu anne babaların evlerinde patron çocuktur. Çocuğa kısıtlama, kural veya sınır koyulmaz. Ailede denetim veya yaptırım yoktur. Çocuğun her istediği yapılır, ailenin bütün hayatı ve düzeni çocuğun isteğine göre şekillenir. Her istediğinin yapılmasına alışan çocuklar belli bir süre sonra kural tanımaz, doyumsuz, bencil, sorumsuz, saldırgan ve şımarık hale gelir.
Aşırı Koruyucu Ebeveyn Tutumu
Aşırı koruyucu ebeveyn tutumda olan ebeveynler aşırı korku ve kaygıyla çocuklarını sürekli kısıtlamalarına ve kontrol etmelerine sebep olur. Çocukları ağlamasın, üzülmesin, terlemesin veya yorulmasın diye ebeveynler elinden gelen her şeyi yapar. Çocuk el bebek gül bebek büyütülür. Güvenli yer ve mekânlarda bile çocuklarının başına kötü bir şey gelecek korkusuyla onların evden çıkmalarına izin verilmez. Çocuğun kendini tanımasına, geliştirmesine fırsat verilmez dolayısıyla çocuk anne babaya bağımlı hale gelir. Çocuğun sürekli hata yapacağı düşünülür ve çocuğa sorumluluk verilmez.
Tutarsız-Dengesiz Ebeveyn Tutumu
Tutarsız-dengesiz ebeveyn tutumunda ebeveynler arasında görüş ayrılığı ve tutarsızlıklar vardır. Ebeveynler kendi davranışlarında tutarsız davranırlar, sürekli fikirleri değişir ve evet-hayır ikilemi içerisindedirler. Bu tutumla büyüyen çocuk neyin doğru neyin yanlış olduğunu anlayamaz ve zamanla hem kurallara hem de anne babasına kayıtsız kalmaya başlar. Her şeyden şüphelenen, kararsız ve güven problemleri yaşayan bir çocuk ortaya çıkar.
İlgisiz-Kayıtsız Ebeveyn Tutumu
Ebeveynlerin çocuklarının istek ve ihtiyaçlarına karşı kayıtsız kaldığı ebeveyn tutumudur. Çocuğun varlığı ile yokluğu belli değildir ve çocuğun davranışları karşısında ilgisiz kalırlar. Ebeveynleri tarafından çocuk fiziksel ve duygusal yalnızlığa mahkûm edilir. Çocuk sorun çıkarmadıkça anne babayı rahatsız etmedikçe çocukla ilgili bir problem veya gündem yoktur. Aile içindeki iletişim ve etkileşim çok düşük seviyededir.
Mükemmeliyetçi Ebeveyn Tutumu
Bu tutumu sergileyen ebeveynler çocuklarını her alanda kusursuz olmasını beklerler. Genellikle kendilerinin yapamadıklarını, yaşayamadıklarını çocuklarından bekleyen ailelerdir. Çocuk olduğu gibi kabul edilmez. Çocuktan beklentiler her daim yaşının ve kapasitesinin üzerindedir. Çocuğun yanlış yapmaya hakkı yoktur. Ebeveynlerin kuralları ve kalıpları vardır, çocuklar bu kurallara uymak zorundadır. Çocuklar aile içinde söz sahibi pek olamazlar.
Uzm. Klinik Psikolog Duygu Engin
En sağlıklı ve ideal ebeveyn tutumudur. Ebeveynler çocuklarına karşı hoşgörülü, güven verici sevgi dolu ve destekleyicidir. Çocuğun duygu, düşünce ve istekleri önemlidir. Aile fertlerinin hepsinin eşit söz ve oy hakkı vardır. Aile içinde kurallar ve sınırlar tüm aile fertleri için ve hep birlikte belirlenir, bu sınırlar içinde çocuk özgürdür. Anne baba çocuğa bu kuralların mantıklı açıklaması yapar. Çocuğa şiddet ve duygusal yaptırım gücü yerine, anlatarak ikna etmeye çalışırlar. Çocuklarının özerk davranışlarını desteklerler ve onları bunun için teşvik ederler. Ebeveynler hem kendi aralarında hem de çocukla olan iletişimde tutarlı ve kararlı bir duruşa sahiptir.
Otoriter Ebeveyn Tutumu
Otoriter ebeveyn tutumunu sergileyen ebeveynler, hoşgörüden uzak, katı ve baskıcı bir disiplin çerçevesinde çocuklarıyla iletişim içinde olurlar. Çocuğun kurallara sorgulamadan uyması beklenir ve aşırı itaat istenir. Kurallara uyulmadığında ise çocuk ceza alır. Çocuğun duygu ve düşünceleri dikkate alınmaz. Aile içinde tek yönlü iletişim vardır, bütün kontrol ve yaptırım gücü anne ve babadadır. Ebeveynler isteklerinden ödün vermez çünkü kendilerini hep haklı görürler. Çocuğun iyi yönleri değil hep olumsuz yönleri ortaya çıkarırlar. Çocuğa gösterilen sevgi ve ilgi yetersizdir, korku ve kızgınlık duyguları hâkimdir.
Aşırı Hoşgörülü Ebeveyn Tutumu
Aşırı hoşgörülü ebeveyn tutumunun hâkim olduğu anne babaların evlerinde patron çocuktur. Çocuğa kısıtlama, kural veya sınır koyulmaz. Ailede denetim veya yaptırım yoktur. Çocuğun her istediği yapılır, ailenin bütün hayatı ve düzeni çocuğun isteğine göre şekillenir. Her istediğinin yapılmasına alışan çocuklar belli bir süre sonra kural tanımaz, doyumsuz, bencil, sorumsuz, saldırgan ve şımarık hale gelir.
Aşırı Koruyucu Ebeveyn Tutumu
Aşırı koruyucu ebeveyn tutumda olan ebeveynler aşırı korku ve kaygıyla çocuklarını sürekli kısıtlamalarına ve kontrol etmelerine sebep olur. Çocukları ağlamasın, üzülmesin, terlemesin veya yorulmasın diye ebeveynler elinden gelen her şeyi yapar. Çocuk el bebek gül bebek büyütülür. Güvenli yer ve mekânlarda bile çocuklarının başına kötü bir şey gelecek korkusuyla onların evden çıkmalarına izin verilmez. Çocuğun kendini tanımasına, geliştirmesine fırsat verilmez dolayısıyla çocuk anne babaya bağımlı hale gelir. Çocuğun sürekli hata yapacağı düşünülür ve çocuğa sorumluluk verilmez.
Tutarsız-Dengesiz Ebeveyn Tutumu
Tutarsız-dengesiz ebeveyn tutumunda ebeveynler arasında görüş ayrılığı ve tutarsızlıklar vardır. Ebeveynler kendi davranışlarında tutarsız davranırlar, sürekli fikirleri değişir ve evet-hayır ikilemi içerisindedirler. Bu tutumla büyüyen çocuk neyin doğru neyin yanlış olduğunu anlayamaz ve zamanla hem kurallara hem de anne babasına kayıtsız kalmaya başlar. Her şeyden şüphelenen, kararsız ve güven problemleri yaşayan bir çocuk ortaya çıkar.
İlgisiz-Kayıtsız Ebeveyn Tutumu
Ebeveynlerin çocuklarının istek ve ihtiyaçlarına karşı kayıtsız kaldığı ebeveyn tutumudur. Çocuğun varlığı ile yokluğu belli değildir ve çocuğun davranışları karşısında ilgisiz kalırlar. Ebeveynleri tarafından çocuk fiziksel ve duygusal yalnızlığa mahkûm edilir. Çocuk sorun çıkarmadıkça anne babayı rahatsız etmedikçe çocukla ilgili bir problem veya gündem yoktur. Aile içindeki iletişim ve etkileşim çok düşük seviyededir.
Mükemmeliyetçi Ebeveyn Tutumu
Bu tutumu sergileyen ebeveynler çocuklarını her alanda kusursuz olmasını beklerler. Genellikle kendilerinin yapamadıklarını, yaşayamadıklarını çocuklarından bekleyen ailelerdir. Çocuk olduğu gibi kabul edilmez. Çocuktan beklentiler her daim yaşının ve kapasitesinin üzerindedir. Çocuğun yanlış yapmaya hakkı yoktur. Ebeveynlerin kuralları ve kalıpları vardır, çocuklar bu kurallara uymak zorundadır. Çocuklar aile içinde söz sahibi pek olamazlar.
Uzm. Klinik Psikolog Duygu Engin
