Kuzey Makedonya’nın başkenti Üsküp, her köşesinde Osmanlı dokusu taşıyan, kadim bir Balkan kenti. Ziyaret ederseniz, Üsküplü şair Yahya Kemal Beyatlı'nın neden "Üsküp ki Şar dağında devamıydı Bursa’nın" dediğini anlarsınız. Vodna Dağı eteklerinde kurulu Üsküp, Vardar Nehri üstüne inşa edilen Taş Köprü ile adeta ikiye bölünmüş gibi. Bir tarafa tarihi Türk çarşısının yer aldığı Osmanlı, diğer taraf ise kiliseleri, mimarisiyle Hristiyan kültürün izlerini taşıyor. Şimdi diyeceksiniz bu adam başladı doğu Avrupa turuna yine ne anlatacak bu kaç zamandır sizlere Osmanlının Avrupa’daki eserlerini anlatıyorum ve anlatmaya devam edeceğim gibi gözüküyor neden mi Osmanlının Avrupa’da bir çok eser yaptığı kendi kültürlerini Avrupa’da yaşatmak için çalıştığı Avrupa’ya sadece savaşmak için gitmediği İslam ve Türk kültürünü ’de yaymak için gitmişlerdi bu eserlerden bir taneside Mustafa paşa cami peki bu eser nedir nasıl yapıldı kim tarafından yapıldı gibi sorularınızı duyar gibiyim hemen anlatıyorum. mustafa paşa camii şüphesiz Balkanlar'daki en etkileyici Türk İslam eserlerinden biridir. Üsküp Kale'sinin karşısındaki tepede yer alan eser, tüm bölgeye hâkim. Caminin üstün konumu ve anıtsallığı, şehrin her tarafından görülüyor. Üsküp’te bulunan ve eski Osmanlı camisi olan Mustafa Paşa Cami, Kurşunlu Han ile Üsküp Kalesi arasında bulunmaktadır. Cami, Üsküp Kalesi’nin alt kesiminde, kalenin önündeki yolun hemen karşısında yer alır. Caminin alt kısımlarında kalan bölge de Üsküp’ün en meşhur yerlerinden olan tarihî Türk Çarşısı’dır. Kale, cami ve çarşının yer aldığı bu alan şehrin tarihî kesimidir. Üsküp Türk Çarşısı’nın hemen üst kısmında konuşlanmış olan cami 1492 yılında Yavuz Sultan Selim'in veziri olan Mustafa Paşa tarafından yaptırılmıştır.
Paşanın adı, cami girişindeki kitabede bulunur. Mustafa Paşa, II. Bayezid (1481-1512) ve Yavuz Sultan Selim'in (1512-1520) veziri olmuştur. Döneminde görevlerinde oldukça faydalı olmuş bir devlet adamıdır. Cami, kendisine özgün yapısı ve ihtişamını çağdaş döneme kadar korumuştur. Tarihî dönemde camiye herhangi bir ekleme yapılmamış, mevcut yapısı aynen korunmuştur. Mustafa Paşa, Üsküp bölgesinde bulunan Bulaçani, Batintsi, Raştak ve Tsreşevo köylerinin sahibiymiş. Üsküp’te kendi kaynaklarıyla cami ve mescit inşa etmiş.
Cami külliyesinde de dini adamların kaldığı imarethane de inşa etmiştir. Mustafa Paşa 1519 yılında vefat etmiştir. Evliya Çelebi, Seyahatnamesinde Mustafa Paşa Camii külliyesinde bir medresenin var olduğundan bahsediyor. Cami mimarisi erken İstanbul mimarisinin tüm özelliklerini taşımaktadır. Caminin tabanı, kaidesi dikdörtgendir ve tepede tek kubbesi vardır. Kubbenin çapı 16.3 metredir. Kubbe tromplar üzerine inşa edilmiş olup, caminin inşa edildiği döneme ait motifler bulunmaktadır. Cami iki sıra tuğla ve kesme taş ile inşa edilmiştir. Caminin giriş kısmında beyaz mermerden yapılmış sundurması bulunmaktadır. Yarı dairesel kemerlerle bağlı olan dört adet mermer sütun bulunmaktadır. Doğu duvarındaki pandantiflerin araştırılması, rumi süslemelerinin kullanıldığı eski bir resmin kalıntılarını ortaya çıkarmıştır. Dekorasyon, 16. yüzyılın geleneksel Osmanlı sanatının motif özelliğinin belirgin derinliğine ulaşan malakari tekniğinde mükemmel bir hassasiyetle yapılır. Caminin içi mütevazı ama yine de çekici. Dua alanının güneydoğu kesiminde, hocanın Kuran'ı okuduğu bir mihrap vardır ve sağında bayram duaları okuduğu mimbera vardır. Dairesel boşluktaki mihrapın solunda ve sağında Arapça ve Muhammed ve Allah'ın isimleri, güney ve kuzeyinde halifelerin isimleri yazılmıştır: Ebu Bekir, Ömer, Osman ve Ali. Ön kapının üstünde, içeride, bir tür galeri var - müezzin'in hizmet etmesi için tasarlanmış bir mahvil. Bina, sıra sıra duvar ve iki sıra tuğla ile inşa edilmiştir. Camiye beyaz mermerden yapılmış bir revaktan girilir. Önünde, üç küçük kubbe tarafından taşınan yarım daire biçimli kemerlerle birbirine bağlanan dört mermer sütun vardır. Kuzey tarafında 47 metrenin üzerindeki minare vardır. Camiyi inşa etmek için kullanılandan biraz daha beyaz oyma kireç taşından inşa edilmiştir. Caminin giriş kısmında beyaz mermerden yapılmış sundurması bulunmaktadır. Yarı dairesel kemerlerle bağlı olan dört adet mermer sütun bulunmaktadır.
Bu bölüm üç eşit boyutlu kubbe ile kaplıdır. Minarenin yüksekliği 47 metre olup, caminin kuzey kısmında bulunup, kireç taşıyla inşa edilmiştir. Caminin iç kısmında ibadet yeri bulunmaktadır. Güneydoğu bölümde mihap, mihrabın sağ tarafında da minber yer almaktadır. Bugün Mustafa Paşa Külliyesini, cami, 1519 yılında defnedilen Mustafa Paşa Türbesi, kızı Ummi, şadırvan, birkaç mezar, imaret ve medrese kalıntıları oluşturmaktadır. 1963 yılında meydana gelen bir depremde hasar görmüş, 1968 yılında tekrar ibadete açılmıştır. 2006 yılından itibaren 5 yıllık restorasyon çalışmaları yapılmıştır ve cami, Makedonya Kültür Eserleri Konzervasyon Merkezi ve TİKA’nın yürüttüğü projelerle aslına uygun onarılmıştır.
CUMA ALi SAĞLAM
