Merhaba sevgili okurlar, nasılsınız? Bugün sizlerle biraz, seçici hafızamız hakkında konuşmak istiyorum; sahi her şeyi hatırlasak güzel olmaz mıydı?
Bu sorunun cevabı: Hayır. Olayları, yerleri ve kişileri tüm detayları ile hatırlayamamak çok yaygın bir durumdur. Yakın zamanda başımızdan geçen bir olay veya katıldığımız bir dersin konusunun ayrıntılarını tam hatırlayamazken konuyu genel hatlarıyla hatırlayabiliriz. Peki neden? İlk başta aklımıza bellek kapasitemizin sınırlı olması cevabı gelebilir aslında durum şöyle; belleğimizin kapasitesi içinde tuttuklarımızdan daha fazladır yani unutmak, özellikle seçilmiştir.
Pek çok koşul altında olayların detayları yerine, genelini hatırlamak daha faydalı olabilir. Kırsal bir arazide bir kayanın altında saklanan bir yılanın saldırısına maruz kaldığınızı hayal edin. Sinir sistemi bu olayda korku belleğini oluştururken sadece gerekli gerekli kısımları kodlamalıdır. Sinir sisteminin gelecek adına doğru davranışsal adaptasyonları sağlayabilmesi için, detayları ortadan kaldırarak daha sonraki olaylar için genel bir şema çıkarması gereklidir. Genelleştirme adı verilen bu işlev, bellek sistemlerinin önemli özelliklerindendir ancak kontrol altına alınmazsa belirsiz anıların oluşturulmasına yol açar ve artık faydalı bir fonksiyon olmaktan çıkar. Bu nedenle beyin, genellik ve spesifiklik arasında denge kurmalıdır.
Geçicilik ve kalıcılık
Genellik ve spesifiklik sırasıyla belleğin geçicilik ve kalıcılık özelliklerine karşılık gelmektedir. Kalıcılıkta sinaptik(sinaps, sinir hücrelerinin diğer sinir hücreleri ya da kas veya salgı bezleri gibi hücrelere mesaj iletmesine olanak tanıyan özelleşmiş bağlantı noktaları.) bağlantılarda bir değişiklik meydana gelir: Sinaptik bağlantılar güçlendirilebilir, yeni sinaptik bağlantılar oluşturulabilir veya tam tersi bağlantılar zayıflatılabilir, var olan bağlantılar ortadan kaldırılabilir. Geçicilik ise, kalıcılıktaki değişimlerin tersine dönmesi ile sağlanır: Sinaptik bağlantılar güçlendirildiyse zayıflatılır veya zayıflatıldıysa güçlendirilir; böylece en başta meydana gelen değişim ortadan kaldırılır. Geçiciliğin belleğe katkısı ise değişen koşullara uyum sağlayabilmenin kolaylaşmasıdır: Kusursuz bir şekilde kalıcılığa eğilimli bir bellek sistemi, değişimlere karşı adapte olmak için elverişsiz olurdu. Çevrede değişim gerçekleştikçe sinir sistemi eski bilgiler ile çatışmaları algılayabilmeli ve kendisini güncelleyebilmelidir. Geçicilik sayesinde eski sinaptik değişimler tersine döndürebilir ve bellek değişimlere adapte olarak yeni bilgileri kodlayabilir. Böylece belleğin geçiciliği canlıların çevrelerindeki değişen koşullara karşı, davranışlarını değiştirebilmesini sağlar ve bu esnek bellek sayesinde koşullara daha yüksek bir adaptasyon sağlanır. Belleğin geçicilik özelliği davranışsal esnekliğe ek olarak, canlıların öğrendikleri bilgilerin, sadece öğrendikleri bağlama bağlı kalmamasını ve farklı koşullar altında da kullanılabilmesini sağlar. Bu özellik ilk bakışta anlaşılabileceğinden daha önemlidir çünkü yaşadığımız evren hakkındaki kuralları genelleştirme sayesinde elde ederiz. En başta verdiğimiz yılan örneği genelleştirme fonksiyonunun kullanıldığı durumlardan bir tanesidir. Genelleştirilmiş bir bilgi elde etmenin yolu, kodlanan bilgilerin gerekli olmayan detaylarının spesifik olarak zayıflatılması ve esas niteliklerinin depolanmasıdır. Bu sayede bellekte kontrollü ve kısmi bir unutma gerçekleştirilir ve basitleştirilmiş, pek çok koşul altında kullanılabilecek daha faydalı bir şema ortaya çıkarılır. Canlıların gelecek adına isabetli kararlar alarak hayatta kalma şanslarını arttıran belleğin işleyişinde unutmak, bilgileri koruyabilmek kadar önemli bir fizyolojik fonksiyondur. Geçiciliğin kontrol dışına çıkması belirsiz anıların üretilmesine yol açacakken, kalıcılığın artması durumunda bellek esnekliğini kaybedecektir. Belleğin optimum işleyişi için kalıcılık ve geçicilik arasında bir denge korunmak zorundadır. Belleğin geçiciliği sayesinde beyin, yeterli bilgiye ulaşılamayan durumlarda belleğin devamlı olarak güncellenebilmesini sağlayarak hatalı bilgilerin doğruları ile değiştirilmesini sağlayabilir. Bu durumda her şeyi ayrıntısıyla hatırlayamadığınıza üzülmeyin unutmak bizim için bir hediye bununla mutlu olun unutmayı biraz sevin ben öyle yapacağım.
Ve sevgiyle kalın…
Bu sorunun cevabı: Hayır. Olayları, yerleri ve kişileri tüm detayları ile hatırlayamamak çok yaygın bir durumdur. Yakın zamanda başımızdan geçen bir olay veya katıldığımız bir dersin konusunun ayrıntılarını tam hatırlayamazken konuyu genel hatlarıyla hatırlayabiliriz. Peki neden? İlk başta aklımıza bellek kapasitemizin sınırlı olması cevabı gelebilir aslında durum şöyle; belleğimizin kapasitesi içinde tuttuklarımızdan daha fazladır yani unutmak, özellikle seçilmiştir.
Pek çok koşul altında olayların detayları yerine, genelini hatırlamak daha faydalı olabilir. Kırsal bir arazide bir kayanın altında saklanan bir yılanın saldırısına maruz kaldığınızı hayal edin. Sinir sistemi bu olayda korku belleğini oluştururken sadece gerekli gerekli kısımları kodlamalıdır. Sinir sisteminin gelecek adına doğru davranışsal adaptasyonları sağlayabilmesi için, detayları ortadan kaldırarak daha sonraki olaylar için genel bir şema çıkarması gereklidir. Genelleştirme adı verilen bu işlev, bellek sistemlerinin önemli özelliklerindendir ancak kontrol altına alınmazsa belirsiz anıların oluşturulmasına yol açar ve artık faydalı bir fonksiyon olmaktan çıkar. Bu nedenle beyin, genellik ve spesifiklik arasında denge kurmalıdır.
Geçicilik ve kalıcılıkGenellik ve spesifiklik sırasıyla belleğin geçicilik ve kalıcılık özelliklerine karşılık gelmektedir. Kalıcılıkta sinaptik(sinaps, sinir hücrelerinin diğer sinir hücreleri ya da kas veya salgı bezleri gibi hücrelere mesaj iletmesine olanak tanıyan özelleşmiş bağlantı noktaları.) bağlantılarda bir değişiklik meydana gelir: Sinaptik bağlantılar güçlendirilebilir, yeni sinaptik bağlantılar oluşturulabilir veya tam tersi bağlantılar zayıflatılabilir, var olan bağlantılar ortadan kaldırılabilir. Geçicilik ise, kalıcılıktaki değişimlerin tersine dönmesi ile sağlanır: Sinaptik bağlantılar güçlendirildiyse zayıflatılır veya zayıflatıldıysa güçlendirilir; böylece en başta meydana gelen değişim ortadan kaldırılır. Geçiciliğin belleğe katkısı ise değişen koşullara uyum sağlayabilmenin kolaylaşmasıdır: Kusursuz bir şekilde kalıcılığa eğilimli bir bellek sistemi, değişimlere karşı adapte olmak için elverişsiz olurdu. Çevrede değişim gerçekleştikçe sinir sistemi eski bilgiler ile çatışmaları algılayabilmeli ve kendisini güncelleyebilmelidir. Geçicilik sayesinde eski sinaptik değişimler tersine döndürebilir ve bellek değişimlere adapte olarak yeni bilgileri kodlayabilir. Böylece belleğin geçiciliği canlıların çevrelerindeki değişen koşullara karşı, davranışlarını değiştirebilmesini sağlar ve bu esnek bellek sayesinde koşullara daha yüksek bir adaptasyon sağlanır. Belleğin geçicilik özelliği davranışsal esnekliğe ek olarak, canlıların öğrendikleri bilgilerin, sadece öğrendikleri bağlama bağlı kalmamasını ve farklı koşullar altında da kullanılabilmesini sağlar. Bu özellik ilk bakışta anlaşılabileceğinden daha önemlidir çünkü yaşadığımız evren hakkındaki kuralları genelleştirme sayesinde elde ederiz. En başta verdiğimiz yılan örneği genelleştirme fonksiyonunun kullanıldığı durumlardan bir tanesidir. Genelleştirilmiş bir bilgi elde etmenin yolu, kodlanan bilgilerin gerekli olmayan detaylarının spesifik olarak zayıflatılması ve esas niteliklerinin depolanmasıdır. Bu sayede bellekte kontrollü ve kısmi bir unutma gerçekleştirilir ve basitleştirilmiş, pek çok koşul altında kullanılabilecek daha faydalı bir şema ortaya çıkarılır. Canlıların gelecek adına isabetli kararlar alarak hayatta kalma şanslarını arttıran belleğin işleyişinde unutmak, bilgileri koruyabilmek kadar önemli bir fizyolojik fonksiyondur. Geçiciliğin kontrol dışına çıkması belirsiz anıların üretilmesine yol açacakken, kalıcılığın artması durumunda bellek esnekliğini kaybedecektir. Belleğin optimum işleyişi için kalıcılık ve geçicilik arasında bir denge korunmak zorundadır. Belleğin geçiciliği sayesinde beyin, yeterli bilgiye ulaşılamayan durumlarda belleğin devamlı olarak güncellenebilmesini sağlayarak hatalı bilgilerin doğruları ile değiştirilmesini sağlayabilir. Bu durumda her şeyi ayrıntısıyla hatırlayamadığınıza üzülmeyin unutmak bizim için bir hediye bununla mutlu olun unutmayı biraz sevin ben öyle yapacağım.
Ve sevgiyle kalın…
