SORU 1: Sermaye Piyasası Kavramı Nedir?
Sermaye piyasası, tek başına ekonomi içerisinde önemli yer işgal etmeyen küçük tasarrufların bir araya gelerek yüklü sermaye birikimlerine dönüşerek, büyük yatırımlar yapılabilmesini amaçlamakta, bu kapsamda küçük tasarruf sahipleri hem ülke ekonomisine katılabilmekte hem de tasarrufunu sermaye piyasası araçlarında değerlendirmesi yolu ile faiz, kâr payı ve değer artışı geliri elde edebilme imkanına sahip olmaktadır.
Etkin bir sermaye piyasasının oluşumunun temelinde güven ve fırsat eşitliği ilkeleri yer almaktadır. Ancak zaman zaman piyasalarda bu ilkelere ters düşen işlem ve davranışlar meydana gelmektedir. Bazı piyasa katılımcılarının rasyonel olmayan davranışlarla hisse senedi fiyatlarında dayanağı olmayan, beklenmedik dalgalanmalar yaratarak yatırımcıları yanlış yönlendirmeleri ve bundan haksız kazanç sağlamaya çalışmaları manipülasyon olarak nitelendirilmektedir.
SORU 2: Manipülasyon Kavramı ve Türleri Nedir?
Manipülasyon, sermaye piyasalarında alım satıma konu finansal varlıkların fiyat oluşumuna gerçek ve kabul edilebilir bir nedene dayanmaksızın etkide bulunulması, manipülatörün kendi amaç ve istekleri doğrultusunda menfaat sağlamak ve diğer yatırımcıların yanlış yönlendirilmesi amaçlarını içeren davranış ve işlemler bütünüdür. Yapay yollarla menkul kıymet piyasa fiyatlarının yükseltilmesi, düşürülmesi veya belli bir seviyede tutulmasına yönelik tüm faaliyetler manipülasyon tanımı içerisinde yer almaktadır. Türleri ise;
1. Bilgi Bazlı Manipülasyon
Bilgi bazlı manipülasyonlarda, yatırımcılara şirketle ilgili yanlış ve yanıltıcı bilgiler verilerek veya şirketle ilgili asılsız birtakım söylentiler çıkartılarak piyasadaki arz-talep dengesi ile oynamak suretiyle fiyatların istenen yöne çekilmesi amaçlanmaktadır. Bu tip manipülasyonlar internet forumlarına yanlış bilgi yazmaktan, istenmeyen e-posta gönderilmesine ve haber kaynaklarına fısıltı şeklinde yanlış haber sızdırılmasına kadar geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır.
2. İşlem Bazlı Manipülasyon
İşlem bazlı manipülasyonda ise işlem yapanlar, asıl niyetlerini gizleyerek, yapmış oldukları alım ve satım işlemleriyle menkul kıymet fiyatlarını etkilemeye, yapay piyasa oluşturmaya çalışmaktadırlar. Burada sadece sermaye piyasası aracının fiyatı değil, arz ve talep de danışıklı olarak farklı gösterilmektedir. İşlem bazlı manipülasyonun en belirgin türleri; yoğunlaşma, mümkün olmayan emirler, arzı kısıtlama, seans açılış ve kapanışını belirleme, kendinden kendine işlemlerdir. Teknolojik gelişmelerin de etkisiyle manipülasyon suçunun çeşitli yöntemlerle işlenmesi sebebi ile, manipülasyon türlerinin sınırlı sayı ilkesine tabi olarak belirlenmesi mümkün değildir. İşlem bazlı manipülasyonda kullanılan yöntemlerin her somut olaya göre değerlendirilmesi gerekmektedir.
SORU 3: Bir İşlemin Manipülatif Olarak Nitelendirilmesindeki Kriterler Nelerdir?
• Verilen emirlerin ve gerçekleştirilen işlemlerin günlük işlem hacmi içerisinde önemli oran teşkil etmesi ve bu işlemlerin menkul kıymetin fiyatında ve değerinde önemli değişikliklere neden olması,
• Menkul kıymetteki yükselişten menfaat elde edecek kişilerle işlemi gerçekleştirenlerin birlikte hareket etmesi,
• Değişik aracı kurumlardaki farklı hesaplar üzerinden emirler verilmesi ve işlem gerçekleştirilmesi, işlemlerin gerçekleştiği dönemde menkul kıymetin fiyatında önemli değişikliklerin meydana gelmesi,
• Menkul kıymette önemli oranda pozisyona sahip olan kişiler (menkul kıymette yoğunlaşanlar) tarafından verilen emirlerin ve gerçekleştirilen işlemlerin menkul kıymet fiyatında ve değerinde önemli değişikliklere yol açmasıdır.
SORU 4: Türk Sermaye Piyasalarında Oluşan Suçlar ve Yasal Düzenlemeleri Nelerdir?
Türk sermaye piyasalarının yasal çerçevesini, Sermaye Piyasası Kanunu (SPKn) ve Türk Ticaret Kanunu (TTK) belirlemektedir. Bu alandaki SPK Tebliğleri ve Borsa düzenlemeleri ise uygulamaya yön veren ikincil nitelikte idari düzenlemelerdir.
Manipülasyon suçunun türleri, 6362 sayılı Kanun’un “Piyasa Dolandırıcılığı” başlıklı 107’nci maddesi kapsamında “işlem bazlı piyasa dolandırıcılığı” (SPKn md.107/1) ve “bilgi bazlı piyasa dolandırıcılığı” (SPKn md.107/2) olmak üzere iki ayrı şekilde işlenebilmektedir.
a) İşlem Bazlı Piyasa Dolandırıcılığı
SPKn’nun 107’nci maddesinin birinci fıkrasında “Sermaye piyasası araçlarının fiyatlarına, fiyat değişimlerine, arz ve taleplerine ilişkin olarak yanlış veya yanıltıcı izlenim uyandırmak amacıyla alım veya satım yapanlar, emir verenler, emir iptal edenler, emir değiştirenler veya hesap hareketleri gerçekleştirenler” hakkında iki yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin günden on bin güne kadar adli para cezası verileceği” şeklinde düzenlenmiştir. Bu suç türünde, piyasanın doğal işleyişi içinde, ekonomik bir temeli olmayan, salt başkalarını yanıltma amacı taşıyan işlemler yapılarak, fiyat oluşturulmakta ve kamunun fiyata olan güveni kötüye kullanılmaktadır. İşlem bazlı piyasa dolandırıcılığı suçunun neticesi, sermaye piyasası araçlarının fiyatının etkilenmesi tehlikesidir. Tehlike suçlarında, doğrudan doğruya bir zararın doğması gerekli olmayıp, suç konusu olarak tanımlanan salt tehlikeli davranışlar cezalandırılmaktadır.
b) Bilgi Bazlı Piyasa Dolandırıcılığı
SPKn’nun 107’nci maddesinin ikinci fıkrasında, “sermaye piyasası araçlarının fiyatlarını, değerlerini veya yatırımcıların kararlarını etkilemek amacıyla yalan, yanlış veya yanıltıcı bilgi veren, söylenti çıkaran, haber veren, yorum yapan veya rapor hazırlayan ya da bunları yayan” kişilerin iki yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılacağı” hükme bağlanmıştır. Özellikle bilgi, haber ve raporun abartılmış olması, söylenti ve yorumun da yanlış sonuçlara götürecek nitelikte olmasında da durum bu şekildedir. Bu eylem yine fiil bir “tehlike suçu” olarak düzenlenmiştir. Dolayısıyla, hareketin sonuç vermesi değil, verebilecek nitelikte olması gerekmektedir. Suçun tehlike suçu olmasının diğer bir sonucu, yapılan işlemler sonucunda bir menfaat elde etmenin de şart olmamasıdır. SORU 5: Piyasa Dolandırıcılığı Suçuna İlişkin Cezai ve İdari Takip Usulü Nedir?
a) Cezai Soruşturma
6362 sayılı Kanun’un “Yazılı başvuru ve özel soruşturma usulleri” kenar başlıklı 115’inci maddesi uyarınca piyasa dolandırıcılığı (manipülasyon) suçundan soruşturma yapılabilmesi için Sermaye Piyasası Kurulu’nun Cumhuriyet Başsavcılığına yazılı başvurusu aranmakta olup, bu yazılı başvuru muhakeme şartı niteliğindedir.
b) İdari Soruşturma ve Tedbirler
6362 sayılı SPKn’nun “Piyasa bozucu eylemler” başlıklı 104’üncü maddesi ile“Makul bir ekonomik veya finansal gerekçeyle açıklanamayan, borsa ve teşkilatlanmış diğer piyasaların güven, açıklık ve istikrar içinde çalışmasını bozacak nitelikteki eylem ve işlemler, bir suç oluşturmadığı takdirde, piyasa bozucu nitelikte eylem sayılır. Kurulca belirlenen piyasa bozucu eylemleri gerçekleştiren kişilere Kurul tarafından yirmi bin Türk Lirasından beş yüz bin Türk Lirasına kadar idari para cezası verilir. Ancak, bu suretle menfaat temin edilmiş olması hâlinde verilecek idari para cezasının miktarı bu menfaatin iki katından az olamaz.” Şeklinde idari yaptırım cezası belirtilmiştir.
Av. Ezgi ENGİN
Sermaye piyasası, tek başına ekonomi içerisinde önemli yer işgal etmeyen küçük tasarrufların bir araya gelerek yüklü sermaye birikimlerine dönüşerek, büyük yatırımlar yapılabilmesini amaçlamakta, bu kapsamda küçük tasarruf sahipleri hem ülke ekonomisine katılabilmekte hem de tasarrufunu sermaye piyasası araçlarında değerlendirmesi yolu ile faiz, kâr payı ve değer artışı geliri elde edebilme imkanına sahip olmaktadır.
Etkin bir sermaye piyasasının oluşumunun temelinde güven ve fırsat eşitliği ilkeleri yer almaktadır. Ancak zaman zaman piyasalarda bu ilkelere ters düşen işlem ve davranışlar meydana gelmektedir. Bazı piyasa katılımcılarının rasyonel olmayan davranışlarla hisse senedi fiyatlarında dayanağı olmayan, beklenmedik dalgalanmalar yaratarak yatırımcıları yanlış yönlendirmeleri ve bundan haksız kazanç sağlamaya çalışmaları manipülasyon olarak nitelendirilmektedir.
SORU 2: Manipülasyon Kavramı ve Türleri Nedir?
Manipülasyon, sermaye piyasalarında alım satıma konu finansal varlıkların fiyat oluşumuna gerçek ve kabul edilebilir bir nedene dayanmaksızın etkide bulunulması, manipülatörün kendi amaç ve istekleri doğrultusunda menfaat sağlamak ve diğer yatırımcıların yanlış yönlendirilmesi amaçlarını içeren davranış ve işlemler bütünüdür. Yapay yollarla menkul kıymet piyasa fiyatlarının yükseltilmesi, düşürülmesi veya belli bir seviyede tutulmasına yönelik tüm faaliyetler manipülasyon tanımı içerisinde yer almaktadır. Türleri ise;
1. Bilgi Bazlı Manipülasyon
Bilgi bazlı manipülasyonlarda, yatırımcılara şirketle ilgili yanlış ve yanıltıcı bilgiler verilerek veya şirketle ilgili asılsız birtakım söylentiler çıkartılarak piyasadaki arz-talep dengesi ile oynamak suretiyle fiyatların istenen yöne çekilmesi amaçlanmaktadır. Bu tip manipülasyonlar internet forumlarına yanlış bilgi yazmaktan, istenmeyen e-posta gönderilmesine ve haber kaynaklarına fısıltı şeklinde yanlış haber sızdırılmasına kadar geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır.
2. İşlem Bazlı Manipülasyon
İşlem bazlı manipülasyonda ise işlem yapanlar, asıl niyetlerini gizleyerek, yapmış oldukları alım ve satım işlemleriyle menkul kıymet fiyatlarını etkilemeye, yapay piyasa oluşturmaya çalışmaktadırlar. Burada sadece sermaye piyasası aracının fiyatı değil, arz ve talep de danışıklı olarak farklı gösterilmektedir. İşlem bazlı manipülasyonun en belirgin türleri; yoğunlaşma, mümkün olmayan emirler, arzı kısıtlama, seans açılış ve kapanışını belirleme, kendinden kendine işlemlerdir. Teknolojik gelişmelerin de etkisiyle manipülasyon suçunun çeşitli yöntemlerle işlenmesi sebebi ile, manipülasyon türlerinin sınırlı sayı ilkesine tabi olarak belirlenmesi mümkün değildir. İşlem bazlı manipülasyonda kullanılan yöntemlerin her somut olaya göre değerlendirilmesi gerekmektedir.
SORU 3: Bir İşlemin Manipülatif Olarak Nitelendirilmesindeki Kriterler Nelerdir?
• Verilen emirlerin ve gerçekleştirilen işlemlerin günlük işlem hacmi içerisinde önemli oran teşkil etmesi ve bu işlemlerin menkul kıymetin fiyatında ve değerinde önemli değişikliklere neden olması,
• Menkul kıymetteki yükselişten menfaat elde edecek kişilerle işlemi gerçekleştirenlerin birlikte hareket etmesi,
• Değişik aracı kurumlardaki farklı hesaplar üzerinden emirler verilmesi ve işlem gerçekleştirilmesi, işlemlerin gerçekleştiği dönemde menkul kıymetin fiyatında önemli değişikliklerin meydana gelmesi,
• Menkul kıymette önemli oranda pozisyona sahip olan kişiler (menkul kıymette yoğunlaşanlar) tarafından verilen emirlerin ve gerçekleştirilen işlemlerin menkul kıymet fiyatında ve değerinde önemli değişikliklere yol açmasıdır.
SORU 4: Türk Sermaye Piyasalarında Oluşan Suçlar ve Yasal Düzenlemeleri Nelerdir?
Türk sermaye piyasalarının yasal çerçevesini, Sermaye Piyasası Kanunu (SPKn) ve Türk Ticaret Kanunu (TTK) belirlemektedir. Bu alandaki SPK Tebliğleri ve Borsa düzenlemeleri ise uygulamaya yön veren ikincil nitelikte idari düzenlemelerdir.
Manipülasyon suçunun türleri, 6362 sayılı Kanun’un “Piyasa Dolandırıcılığı” başlıklı 107’nci maddesi kapsamında “işlem bazlı piyasa dolandırıcılığı” (SPKn md.107/1) ve “bilgi bazlı piyasa dolandırıcılığı” (SPKn md.107/2) olmak üzere iki ayrı şekilde işlenebilmektedir.
a) İşlem Bazlı Piyasa Dolandırıcılığı
SPKn’nun 107’nci maddesinin birinci fıkrasında “Sermaye piyasası araçlarının fiyatlarına, fiyat değişimlerine, arz ve taleplerine ilişkin olarak yanlış veya yanıltıcı izlenim uyandırmak amacıyla alım veya satım yapanlar, emir verenler, emir iptal edenler, emir değiştirenler veya hesap hareketleri gerçekleştirenler” hakkında iki yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin günden on bin güne kadar adli para cezası verileceği” şeklinde düzenlenmiştir. Bu suç türünde, piyasanın doğal işleyişi içinde, ekonomik bir temeli olmayan, salt başkalarını yanıltma amacı taşıyan işlemler yapılarak, fiyat oluşturulmakta ve kamunun fiyata olan güveni kötüye kullanılmaktadır. İşlem bazlı piyasa dolandırıcılığı suçunun neticesi, sermaye piyasası araçlarının fiyatının etkilenmesi tehlikesidir. Tehlike suçlarında, doğrudan doğruya bir zararın doğması gerekli olmayıp, suç konusu olarak tanımlanan salt tehlikeli davranışlar cezalandırılmaktadır.
b) Bilgi Bazlı Piyasa Dolandırıcılığı
SPKn’nun 107’nci maddesinin ikinci fıkrasında, “sermaye piyasası araçlarının fiyatlarını, değerlerini veya yatırımcıların kararlarını etkilemek amacıyla yalan, yanlış veya yanıltıcı bilgi veren, söylenti çıkaran, haber veren, yorum yapan veya rapor hazırlayan ya da bunları yayan” kişilerin iki yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılacağı” hükme bağlanmıştır. Özellikle bilgi, haber ve raporun abartılmış olması, söylenti ve yorumun da yanlış sonuçlara götürecek nitelikte olmasında da durum bu şekildedir. Bu eylem yine fiil bir “tehlike suçu” olarak düzenlenmiştir. Dolayısıyla, hareketin sonuç vermesi değil, verebilecek nitelikte olması gerekmektedir. Suçun tehlike suçu olmasının diğer bir sonucu, yapılan işlemler sonucunda bir menfaat elde etmenin de şart olmamasıdır. SORU 5: Piyasa Dolandırıcılığı Suçuna İlişkin Cezai ve İdari Takip Usulü Nedir?
a) Cezai Soruşturma
6362 sayılı Kanun’un “Yazılı başvuru ve özel soruşturma usulleri” kenar başlıklı 115’inci maddesi uyarınca piyasa dolandırıcılığı (manipülasyon) suçundan soruşturma yapılabilmesi için Sermaye Piyasası Kurulu’nun Cumhuriyet Başsavcılığına yazılı başvurusu aranmakta olup, bu yazılı başvuru muhakeme şartı niteliğindedir.
b) İdari Soruşturma ve Tedbirler
6362 sayılı SPKn’nun “Piyasa bozucu eylemler” başlıklı 104’üncü maddesi ile“Makul bir ekonomik veya finansal gerekçeyle açıklanamayan, borsa ve teşkilatlanmış diğer piyasaların güven, açıklık ve istikrar içinde çalışmasını bozacak nitelikteki eylem ve işlemler, bir suç oluşturmadığı takdirde, piyasa bozucu nitelikte eylem sayılır. Kurulca belirlenen piyasa bozucu eylemleri gerçekleştiren kişilere Kurul tarafından yirmi bin Türk Lirasından beş yüz bin Türk Lirasına kadar idari para cezası verilir. Ancak, bu suretle menfaat temin edilmiş olması hâlinde verilecek idari para cezasının miktarı bu menfaatin iki katından az olamaz.” Şeklinde idari yaptırım cezası belirtilmiştir.
Av. Ezgi ENGİN
